Rationaliteit bij mieren

[Siafu]

Volledige titel:
‘Rationality in collective decision-making by ant colonies’

Auteur(s):
Susan C. Edwards en Stephen C. Pratt

Gepubliceerd in:
Proceedings of the Royal Society B

Jaar van publicatie:
22 juli 2009

Abstract:
-

Webadres:
http://noorderlicht.vpro.nl/artikelen/42273217/

[Mika]

Eén en ander heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat mieren bijna nooit andere beslissingen moeten maken dan die in de test, en dat mensen hun beslissingen die ze maken praktisch eindeloos kunnen uitbreiden. Mieren beslissen waarschijnlijk op aangeboren criteria, en mensen op aangeleerde criteria. Anders gezegd: mieren worden geboren met vaste criteria, en mensen met een aanpasbaar beslissingssysteem.

[Floris]

Daar ben ik het niet helemaal mee eens, Mika. Mensen hebben wereldwijd veel overeenkomstige beslissingsmethoden, deze zijn daarom waarschijnlijk aangeboren.

[Teleutotje]

Deleted

[Floris]

Rationeel denken wordt voornamelijk gebruikt om emotionele en onderbewuste beslissingen voor onszelf te verklaren.
Het vermogen tot het nemen van beslissingen is bij mensen natuurlijk in een volstrekt andere omgeving ontwikkeld dan het nu gebruikt wordt.

[Siafu]

Goed filosofisch bezig mensen

[Mika]

Teleutotje, ik zie niet waar het verschil ligt in onze uitleg: volgens mij is dat praktisch hetzelfde.

Zijn er trouwens artikels waarbij mieren hun keuzes aanpassen: bijvoorbeeld een optimumtemperatuur voor een bepaald broedstadium veranderen, omwille van ervaring? Ik zou denken dat mieren daarvoor te weinig rekencapaciteit hebben, maar ik zie het tegendeel graag komen.

Dus een aantal 'beslissingen' moeten aangeboren zijn, maar daarin zijn we gelijk met de mieren en de meeste andere dieren. We verschillen met hen omdat we ook nieuwe soorten beslissingen kunnen nemen, waarvoor we helemaal niet ontworpen zijn (bepaalde mensapen zullen dat ook wel kunnen, en er zijn nog wel een aantal diersoorten die dergelijke beslissingen zullen kunnen nemen, maar zeker niet in de hoeveelheid dat wij dat kunnen).

Een instap van mij: hoe 'emotioneler' de keuze, hoe meer waarschijnlijk uiteindelijk ingegeven door een aangeboren fenomeen. Bijvoorbeeld: wat doet mensen kiezen voor een snellere wagen in plaats van eentje die minder energie verbruikt voor iedereen( de rationelere keuze), dat heeft uiteindelijk te maken met sociale status. Zeer veel van dergelijke 'emotionele' beslissingen vinden hun oorsprong in onze evolutionaire voorgeschiedenis.
Ik volg dus ook Floris zijn laatste post. Uiteindelijk is maar een heel klein aantal van onze beslissingen 'louter' rationeel.

Dit hoeft geen filosofie te zijn; een heel aantal van deze beweringen zijn goed ondersteund door theorie en observatie. Dit is domein van de wetenschap.

[Teleutotje]

Deleted

[Floris]

Het lijkt me dat mieren simpelweg te weinig neuronen hebben om op basis van ervaringen beslissingen te nemen.

Ik beweer juist dat mensen bij beslissingen niet rationeel nadenken, het onderbewustzijn, de beslissing 'voelt goed', speelt een veel belangrijker rol.

[Mika]

Ik denk dat we allemaal redelijk op dezelfde lijn zitten: maar je hoeft mijn woord daarvoor niet te aan te nemen hoor: het is slechts mijn ESS die streeft naar minder penibele sociale verhoudingen (specifiek op dit forum als nieuwe situatie) die mij dat doet denken.

[Teleutotje]

Deleted

[Mika]

Als Floris bedoelde: "Het lijkt me dat mieren simpelweg te weinig neuronen hebben om op basis van ervaringen van nieuwe (niet-aangeboren) criteria beslissingen te nemen.", dan volg ik hem.

Mieren kunnen natuurlijk wel bepaalde dingen aanleren, maar dan gaat het volgens mij enkel om zaken waarvoor hun 'hersenen' voor voorgeprogrammeerd zijn: bijvoorbeeld hun leefomgeving, hun taken, eventueel nieuwe vijanden, mogelijk ook tijdsgebonden activiteiten. Pavloviaanse reflexen (hetgeen geen reflexen zijn) aan mieren aanleren gaat ook heel snel, als ze maar iets voldoende goed kunnen herkennen. Ik had vroeger een kolonie Myrmica rubra, die wisten dat ze gevoed gingen worden als ik het dekglaasje van het gipsnest verschoof. Ik had toen nog geen goede buitenwerelden, en liet het suikerwater in het nest druppelen, en na enkele keren wisten ze dat er suikerwater ging komen, en begonnen ze te verzamelen aan de rand van het nest. Sluipwespjes kan je zo explosieven laten herkennen, en dat werkt al na 2 keer aanbieden van suikerwater en de explosieve stof tesamen, veel sneller dan bij andere dieren!

Tot nu toe staat Atta bij mij bovenaan als de mier die het meest complex kan aanleren: zij houden namelijk bij op welke planten hun schimmel goed of slecht reageerde. Ik zou dit een 'ondersteunde reflex' noemen. Het is een duidelijk aangeboren capaciteit. De plantendelen worden zeer waarschijnlijk herkend op basis van geur, en planten worden 24-36 uur getest indien zij voor het eerst aangeboden worden.

Ik heb een voorbeeld gegeven bij het voor het eerst aanbieden van een Hibiscusbloem in mijn blog. Indien de schimmel slecht reageert op de nieuwe voedselbron, zullen zij die voedselbron wekenlang weigeren.

Ik heb zelf ontdekt dat ze dat ook doen als ik schimmel laat afsterven door de temperatuur te verhogen. Ze kunnen dus zelf niet afwegen: deze sterfte zal wel te maken hebben gehad met de temperatuursstijging, en niet met het aangeboden voedsel... Zij zijn gecodeerd om in elk geval plant X te mijden als er sterfte was bij aanbeiden van plant X. Dat is natuurlijk geen voldoende afdoend bewijs dat het onmogelijk is dat mieren op basis van nieuwe (niet-aangeboren) criteria zouden kunnen beslissen, maar toch een zeer sterke aanwijzing.

[Mika]

In elk geval weer een voorbeeld van overdreven hoogdravendheid ter promotie van een wetenschappelijk artikel. Mieren hebben helemaal geen rationele verwerking, enkel heel simpele criteria om mee te werken. En het kan zijn dat ze die criteria beter aanwenden dan wij dan wij onze aangeleerde criteria gebruiken als wij een beslissing moeten maken (omdat ons brein ook maar het product is van een selectieproces, dat gebeurde in een omgeving die nu niet meer bestaat). Dat maakt de mieren zeker niet rationeler.

[Teleutotje]

Deleted

[Floris]

Een belangrijk onderscheid van de menselijke hersenen, is dat ze in staat zijn op basis van ervaringen (geleerde situaties, acties en resultaten) een nieuwe, onbekende, situatie in te schatten en hierbij de juiste acties te bedenken om wenselijke resultaten te verkrijgen. Dit is duidelijk anders dan een andere aap met een stokje in een termietennest zien poeren, dat nadoen en het blijven doen omdat het resultaat heeft.

[Mika]

Ik bedoelde net: je kan niet spreken van rationaliteit bij mieren als bij mensen: dat holt de rationaliteit uit. Dat is het hoogdravende, en volgens mij verkeerde.

[Floris]

De vragen wat rationaliteit, zelf bewustzijn en nadenken zijn, is ook niet eenduidig te beantwoorden.

[Teleutotje]

Deleted

[Floris]

Wat is rationeel gedrag? Als je zo goed weet dat enkel mensen rationeel zijn dan stel ik mij daar ook vragen bij. Ooit heeft iemand gezegd en geschreven dat de mens "uniek is. Het is de enige diersoort die er in slaagt zijn eigen leefmilieu te vernietigen en zo ervoor zal zorgen dat hij zelf zal uitsterven".

Er zijn veel meer diersoorten die dit doen. En het organisme dat dat geschreven heeft, was vast zelf ook een mens; niet objectief.

Heel veel dieren denken ook na wat ze doen, of ze nu veel of minder neuronen hebben, maar de mens is niet zo slim en niet zo rationeel als men wel denkt. Zij denken, net als wij, aan het verspreiden van nakomelingen (genen!) maar, niet zoals wij, vernietigen hun leefmilieu niet. Er bestaat in de natuur zoiets als een evenwicht waarrond alles draait. Komt er van het ene teveel dan zal zijn "prooi" afnemen waardoor er minder "rovers" zullen overleven waardoor de "prooi" weer toeneemt enz. Wij eigenen ons alles toe en vergeten dat "apres nous, le deluge" komt. Rationeel de mens? Nee, ik denk het niet!

Ik begrijp wat je bedoelt, maar ik maak toch bezwaar bij het gebruik van het begrip 'denken' hier. Ik weet dat er geen strakke definitie van is, maar bij mieren is er enkel van instinct te spreken, niet van het verschijnsel van nadenken zoals ik dat hiervoor beschreven heb.
Het gebruiken van dit soort begrippen kan verwarring wekken bij mensen die minder weten van biologie. Ik denk dat deze verwarring onnodig is. Net als bijvoorbeeld het gebruik van zinnen als 'evolutie wil' of de soort 'ging evolueren' of 'uiteindelijk geëvolueerd tot deze soort'.

[Teleutotje]

Deleted

[Mika]

Zolang het hier maar niet op een godsdienstles uitdraait is het goed. Ik denk dat Floris het redelijk met je eens is dat de mens veel meer beïnvloed wordt door zijn aangeboren EES (evolutionair stabiele strategiëen) dan de meeste mensen willen toegeven.

Ik zie dat bijvoorbeeld in het verkeer, waar er bij ons een ongelofelijke competitie heerst om het snelst aan het verkeerslicht aan te kunnen komen, om daar het langst te kunnen wachten. Dit is natuurlijk weeral een combinatie van aangeleerde en aangeboren 'strategieën', maar de strategie die de meeste mensen toepassen is niet de beste om voor een vlotte verkeersdoorstroming te komen. Het komt mij ook voor dat niemand daarover denkt, terwijl iedereen voldoende tijd in anderzijds nutteloze files doorbrengt, die door een meer samenwerkend gedrag eventueel vermeden zouden kunnen worden. We gebruiken, indien geconfronteerd met een competitieve verkeersstroom, liever onze eigen competititedrang, dan ons 'gezond verstand'.

Dit gezegd zijnde, ik kan echt niet rond het emergente karakter van de functies van onze hersenen, die mensen toe laten talen te leren, wiskundige berekeningen te maken, biologische wetmatigheden op te merken, en zo voort. Het doet niet af aan onze hersenen dat er voor sommige van die functies ook dieren zijn die eenzelfde functie in meer of mindere mate ook bezitten. Geen enkele diersoort kan dat in opzet immers allemaal. Anderzijds valt ook op dat we op die rationaliteit bijna geen beroep doen als het gaat om belangrijke keuzes in het leven...

Ik wilde hier een paar voorbeelden plaatsen, maar ga dat liever niet doen, omdat op elk van die voorbeelden naast de kwestie zou kunnen geargumenteerd worden, en dat is de bedoeling niet.

[Teleutotje]

Deleted

[Siafu]

ESS?

[Mika]

Dat moest natuurlijk zijn: Evolutionair Stabiele strategie (ESS). Dat gebruikt men nu in plaats van instinct, omdat het ruimer is vooral denk ik.